Năm 2024, Chương trình Quan trắc chất lượng môi trường (QTMT) tỉnh Nghệ An được triển khai thực hiện theo Quyết định số số 4995/QĐ-UBND ngày 22/12/2022 của UBND tỉnh về việc phê duyệt Chương trình QTMT tỉnh Nghệ An giai đoạn 2022 – 2025 và Quyết định số 05/QĐ-STNMT ngày 03/01/2024 của Sở TN&MT về việc đặt hàng thực hiện nhiệm vụ QTMT tỉnh năm 2024 (06 đợt); trong đó giao Trung tâm Quan trắc TN&MT chủ trì thực hiện. Kết quả thực hiện cụ thể như sau:

1. Về kế hoạch lấy mẫu quan trắc

Trung tâm đã thực hiện 06 đợt quan trắc môi trường trong năm 2024, cụ thể:

- Đợt I từ ngày 05/01/2024 đến ngày 25/01/2024.

- Đợt II từ ngày 01/3/2024 đến ngày 25/3/2024.

- Đợt III từ ngày 02/5/2024 đến ngày 23/5/2024.

- Đợt IV từ ngày 01/7/2024 đến ngày 22/7/2024.

- Đợt V từ ngày 04/9/2024 đến ngày 26/9/2024.

- Đợt VI từ ngày 01/11/2024 đến ngày 19/11/2024.

Công tác lấy mẫu được thực hiện trên địa bàn toàn tỉnh (17 huyện, 03 thị xã và thành phố Vinh) gồm các tuyến: Quốc lộ 7, quốc lộ 48, các huyện ven biển, thành phố Vinh. Vị trí lấy mẫu cơ bản theo đúng Phụ lục đính kèm theo Quyết định số 4995/QĐ-UBND ngày 22/12/2021, trừ điểm lấy mẫu nước dưới đất tại trạm cấp nước huyện Anh Sơn không còn sử dụng nên không thực hiện lấy mẫu theo Quyết định số 05/QĐ-STNMT ngày 20/01/2024 của Sở TN&MT về việc đặt hàng thực hiện nhiệm vụ quan trắc môi trường tỉnh Nghệ An năm 2024.

2.      Về khối lượng thực hiện

2.1. Loại mẫu và số lượng mẫu

- Đợt I đã thực hiện lấy 97 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 08 mẫu nước dưới đất, 23 mẫu không khí xung quanh.

- Đợt II đã thực hiện lấy 110 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 08 mẫu nước dưới đất, 23 mẫu không khí xung quanh, 08 mẫu trầm tích, 05 mẫu đất.

- Đợt III đã thực hiện lấy 89 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 23 mẫu không khí xung quanh.

- Đợt IV đã thực hiện lấy 97 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 08 mẫu nước dưới đất, 23 mẫu không khí xung quanh.

- Đợt V đã thực hiện lấy 110 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 08 mẫu nước dưới đất, 23 mẫu không khí xung quanh, 08 mẫu trầm tích, 05 mẫu đất

- Đợt VI đã thực hiện lấy 89 mẫu gồm: 53 mẫu nước mặt, 13 mẫu nước biển ven bờ, 23 mẫu không khí xung quanh.

2.2. Thông số phân tích/mẫu

Nước mặt: 24 thông số; Nước biển ven bờ: 12 thông số; Nước dưới đất: 14 thông số; Trầm tích: 7 thông số; Đất: 7 thông số; Không khí: 8 thông số.

2.3. Mẫu QA/QC: Thực hiện theo quy định tại Thông tư số 10/2021/TT-BTNMT ngày 30/6/2021 của Bộ TN&MT, trong hoạt động quan trắc hiện trường, số lượng mẫu QA/QC thực hiện trong mỗi đợt quan trắc ≤ 10% mẫu thực.

3. Kết luận

3.1. Đánh giá chất lượng môi trường nước

3.1.1. Môi trường nước mặt

Qua kết quả quan trắc chất lượng môi trường nước mặt trên địa bàn tỉnh năm 2024 cho thấy, môi trường nước mặt tiếp tục có biểu hiện ô nhiễm một số thông số hữu cơ, vô cơ và vi sinh. Cụ thể đánh giá theo lưu vực, thông số và chỉ số WQI như sau:

v   Về lưu vực đánh giá:

Nhìn chung so với năm 2023, chất lượng nước mặt tuyến sông Lam và phụ lưu không có biến động nhiều, tiếp tục ghi nhận tình trạng ô nhiễm một số thông số thuộc nhóm hữu cơ, vô cơ thông thường gồm BOD₅, COD, TSS, NH₄⁺-N, NO₂^--N, F^-, Cl^-,  kim loại (Fe, Mn), vi sinh (E.coli). Rải rác một số giá trị pH, DO không đạt yêu cầu.

- Hệ thống sông Hiếu và phụ lưu có 09 thông số với 43/60 mẫu quan trắc có các thông số phân tích vượt Quy chuẩn, có 12/21 thông số chưa có dấu hiệu ô nhiễm bao gồm Kim loại nặng (Cu, Pb, Cr⁶⁺, Hg), Tổng dầu mỡ, Coliform, NH₄⁺, Cl^-, F^-, CN^-… Lưu vực sông Hiếu ô nhiễm chủ yếu bởi các thông số nhóm kim loại (As, Mn, Fe, Cd). So với năm 2023, số lượng các thông số vượt Quy chuẩn và số điểm quan trắc bị ô nhiễm tại 06 đợt năm 2024 đã giảm (năm 2023 có 11 thông số với 49 mẫu quan trắc có các thông số vượt Quy chuẩn), tuy nhiên mức vượt quy chuẩn của các thông số kim loại (As, Mn, Fe) tại một số mẫu nước mặt kiểm soát vùng khai thác khoáng sản Quỳ Hợp lại vượt với mức cao và rất cao tại đợt 4 - tháng 7 năm 2024.

- Hệ thống sông độc lập ven biển có 13 thông số với 82/84 mẫu quan trắc có các thông số phân tích vượt Quy chuẩn. Có 08/21 thông số chưa có dấu hiệu ô nhiễm bao gồm Kim loại nặng (Cu, Cd, Pb, Hg, Cr⁶⁺), Tổng dầu mỡ, CN^- và Coliform. Tiếp tục có biểu hiện ô nhiễm/không đáp ứng Quy chuẩn rải rác với các thông số pH, DO, TSS, As, Pb, F^- và E.coli. Các thông số có biểu hiện ô nhiễm trên diện rộng là BOD₅, COD, Fe, Mn, NH₄^+, NO₂^- và Cl^-. Nhìn chung, so với năm 2023, chất lượng nước các sông nội địa không biến động nhiều.

- Hệ thống hồ chứa có 14 thông số với 59/66 mẫu quan trắc có các thông số phân tích vượt Quy chuẩn. Hệ thống hồ chứa có 07/21 thông số chưa có dấu hiệu ô nhiễm bao gồm Kim loại nặng (As, Pb, Cd, Hg, Cr⁶⁺, Cu) và Coliform. Các thông số pH, DO, Cl^-, F^-, CN^-, Tổng dầu mỡ và E.coli vượt Quy chuẩn rải rác tại một số điểm; các thông số còn lại vượt Quy chuẩn tại nhiều điểm quan trắc trên lưu vực. Điểm quan trắc có mục đích cấp nước cho các Nhà máy cấp nước có chất lượng tốt hơn so với các điểm có mục đích sử dụng nước thấp hơn. So với năm 2023, nước mặt tại các hồ trong 06 đợt năm 2024 tiếp tục bị ô nhiễm trên diện rộng bởi BOD₅, COD, TSS, NH₄⁺-N, NO₂^—N. Trong đó, ô nhiễm bởi Amoni và Nitrit thường ở mức cao, vượt Quy chuẩn nhiều lần, chủ yếu tại các hồ chứa trên địa bàn thành phố Vinh.

v   Đánh giá theo chỉ số chất lượng nước VN_ WQI:

                                                    Diễn biến cơ cấu chất lượng nước mặt năm 2024 theo mức đánh giá VN_WQI

3.1.2. Môi trường nước biển ven bờ

Theo kết quả quan trắc cho thấy, năm 2024 chất lượng nước biển ven bờ cơ bản tốt, hầu hết các thông số đều có giá trị nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 10:2023/BTNMT, ngoại trừ các thông số ô nhiễm chủ yếu như: NH₄⁺ - N, TSS, Fe. Trong đó, hàm lượng Amoni (NH₄⁺ - N) là thành phần ô nhiễm thường xuyên nhất trong nước biển ven bờ trên địa bàn tỉnh. Ô nhiễm TSS xuất hiện tại một số điểm quan trắc nước biển ven bờ vùng bãi tắm, vùng cửa lạch và cửa sông. Ô nhiễm sắt xuất hiện ở một số điểm, với một số đợt lấy mẫu trong năm như:  Vùng bãi tắm (B₃ - Bãi biển Quỳnh Phương, B₉ - Bãi tắm trung tâm khu du lịch Bãi Lữ, B₁₁ - Bãi biển Cửa Lò tại đảo Lan Châu, B₁₂ - Bãi tắm thị xã Cửa Lò); vùng cửa lạch (B₆ - Lạch Thơi, B₅ - Lạch Quèn, B₇ - Lạch Vạn); vùng cửa sông (B₁ - Trung tâm cảng Đông Hồi). Hàm lượng DO thấp hơn giới hạn cho

Ô nhiễm Amoni (NH₄⁺ - N) xuất hiện ở hầu hết các điểm quan trắc trong tất cả đợt quan trắc năm 2024 (ngoại trừ điểm B₃ - Bãi biển Quỳnh Phương đợt I – tháng 1/2024 kết quả KPH). Việc áp dụng QCVN 10:2023/BTNMT để đánh giá chất lượng nước biển ven bờ thay thế QCVN 10-MT:2015/BTNMT đã có sự thay đổi về giá trị giới hạn một số thông số, trong đó giá trị quy định Amoni (NH₄⁺) giảm từ 0,5 mg/L xuống 0,1 mg/L nên hàm lượng Amoni (NH₄⁺) tại hầu hết tất cả các điểm quan trắc nước biển ven bờ trên địa bàn tỉnh trong năm 2024 không đạt Quy chuẩn cho phép.

So với năm 2023, chất lượng nước biển tại các bãi tắm tiếp tục duy trì cơ bản đạt yêu cầu; ngoại trừ ô nhiểm đối với thông số Amoni (NH₄⁺ - N) và một số điểm quan trắc có giá trị thông số vượt hoặc thấp hơp giới hạn cho phép Quy chuẩn là Fe, TSS, hàm lượng DO. Tại điểm quan trắc Lạch Quèn, Lạch Vạn không xuất hiện dấu hiệu nhiễm bẩn PO₄^3-, tại cảng lạch Cửa Lò không còn ô nhiễm Mn.

3.1.3. Môi trường nước dưới đất

Nhìn chung, chất lượng nước dưới đất trên địa bàn tỉnh Nghệ An vẫn còn khá tốt, có chiều hướng tốt hơn so với kết quả quan trắc năm 2023. Toàn mạng lưới quan trắc có 10/14 thông số đạt yêu cầu của QCVN

Theo kết quả quan trắc năm 2024, nguồn nước vẫn có giá trị pH thấp, không đạt yêu cầu của Quy chuẩn ở một số điểm quan trắc (N₂, N₁₀). So với năm 2023, nước dưới đất không còn ô nhiễm bởi Amoni tại các điểm N₄ – Trạm cấp nước Anh Sơn; điểm N₉ - xóm Liên Xuân, xã Nghĩa Xuân, huyện Qùy Hợp và điểm N₇ – Thôn tháng 8, Đỉnh Sơn, huyện Anh Sơn. Ô nhiễm Mangan tiếp tục xuất hiện tại điểm N₁₄ - nhà ông Trần Hoàng Hà, xóm Liên Sơn, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn (đợt V).

Ô nhiễm bởi vi sinh đặc biệt là Coliform vẫn là nguyên nhân chính khiến cho chất lượng nước dưới đất không đạt yêu cầu, điển hình là điểm N₁₁ – Tiểu đoàn 5, trung đoàn 335 xã Tường Sơn, huyện Anh Sơn và N₁₄ - nhà ông Trần Hoàng Hà, xóm Liên Sơn, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn số lượng coliform vượt Quy chuẩn cả 04/04 đợt quan trắc. Trong các điểm quan trắc, đáng lưu ý nhất là điểm N₁₄ - nhà ông Trần Hoàng Hà, xóm Liên Sơn, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn chất lượng nước có 03/14 thông số phân tích vượt Quy chuẩn, bao gồm Mangan (Mn), Coliform và E.Coli. Ngoài ra, cần theo dõi diễn biến một số điểm quan trắc thường xuyên có giá trị pH thấp hơn giới hạn cho phép của Quy chuẩn (N₂, N₁₀).

3.2. Đánh giá chất lượng môi trường không khí xung quanh

Kết quả quan trắc môi trường không khí xung quanh năm 2024 cho thấy chất lượng môi trường không khí trên địa bàn tỉnh Nghệ An cơ bản đáp ứng yêu cầu về chất lượng môi trường không khí xung quanh theo các Quy chuẩn kỹ thuật do Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành. Hầu hết giá trị các thông số quan trắc đều thấp hơn Quy chuẩn hiện hành. Trong 08 thông số quan trắc chất lượng môi trường không khí xung quanh, chỉ có thông số tiếng ồn tại một số điểm đã vượt quy chuẩn cho phép với mức vượt không đáng kể. Ô nhiễm tiếng ồn tập trung tại một số điểm thuộc các nút giao thông; cụ thể: K₃₆ - ngã tư Thị xã Hoàng Mai (giao QL1 và QL36); K₃₅ - ngã tư Quỳnh Lưu, huyện Quỳnh Lưu; K₃₄ - ngã tư Diễn Châu, huyện Diễn Châu; K₃₃ - ngã tư Quán Hành, huyện Nghi Lộc với mức vượt không đáng kể (dao động từ 1,02 đến 1,05 lần). Trong đó, đáng chú ý là mẫu K₃₆

3.3. Đánh giá chất lượng môi trường trầm tích

Chất lượng môi trường trầm tích tỉnh Nghệ An năm 2024 hầu hết đều có chất lượng tốt với 7/8 mẫu không có thông số nào bị ô nhiễm. So với kết quả quan trắc năm 2023, môi trường trầm tích vùng cửa sông, cửa lạch ven biển có diễn biến tốt hơn, tại điểm quan trắc lạch Quèn, xã Tiến Thủy, huyện Quỳnh Lưu (TT2) thông số kim loại nặng Asen đã đạt yêu cầu theo QCVN 43:2017/BTNMT (cột trầm tích nước mặn, nước lợ). Tuy

3.4. Đánh giá chất lượng môi trường đất

Kết quả quan trắc chất lượng môi trường đất tại 05 điểm quan trắc đất nông nghiệp tại các địa phương trong 02 đợt năm 2024 (đợt II tháng 3 và đợt V tháng 9) cho thấy: Môi trường đất hiện không có biểu hiện ô nhiễm bởi kim loại nặng. Kết quả phân tích các thông số trên tại 05/05 điểm quan trắc đều thấp hơn ngưỡng quy định tại QCVN 03:2023/BTNMT (Loại 1) - Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia về chất lượng đất.