Báo cáo Phát triển nước
năm 2024 của Liên hợp quốc được công bố vào ngày 22/3 hàng năm – Ngày Nước Thế
giới – tại trụ sở UNESCO ở Paris (Pháp).
Báo cáo Phát triển Nước
2024 tập trung vào việc duy trì và quản lý nguồn nước an toàn, hiệu quả và công
bằng để tăng cường sự thịnh vượng và hoà bình cho mọi người. Đồng thời, báo cáo
cũng đưa ra lời cảnh báo về các nguy cơ có thể xảy ra do mất an ninh nguồn
nước, bao gồm nghèo đói, bất bình đẳng, căng thẳng xã hội và xung đột. Thông
qua đó, kêu gọi thế giới chú ý tới mối liên hệ giữa an ninh nguồn nước với sự
thịnh vượng và hoà bình thế giới.
Xu hướng sử dụng nước
ngọt của thế giới
Theo báo cáo Phát triển
Nước 2024, ngành nông nghiệp chiếm khoảng 70% lượng nước ngọt được sử dụng trên
thế giới, ngành công nghiệp khoảng 20% và 10% còn lại dành cho mục đích sinh
hoạt. Đây cũng là 3 động lực chính thúc đẩy sự gia tăng trong nhu cầu sử dụng
nước ngọt.
Trong năm qua, gần một
nửa dân số thế giới phải trải qua tình trạng thiếu nước. Trong đó, khoảng 1/4
dân số đối mặt với tình trạng căng thẳng “cấp độ cao” vì thiếu nguồn cung nước,
khoảng 80% nguồn cung nước ngọt sử dụng tại những khu vực này là nước thải đã
được tái chế.
Báo cáo chỉ ra, tại các
quốc gia thu nhập thấp, chất lượng nguồn nước thấp là do khả năng xử lý nước
thải kém hiệu quả. Trong khi đó, tại các quốc gia thu nhập cao, vấn đề lớn nhất
là xử lý nước thải ngành nông nghiệp.
Nhìn chung, báo cáo nhận
định, hiện vẫn còn thiếu nhiều dữ liệu về chất lượng nước, đặc biệt tại các
quốc gia kém phát triển ở châu Á và châu Phi, do thiếu năng lực giám sát và báo
cáo.
Báo cáo cũng xác định
các chất gây ô nhiễm mới nổi cần quan tâm, bao gồm các chất per-fluoroalkyl và
poly-fluoroalkyl (PFAS), dược phẩm, hormone, hóa chất công nghiệp, chất tẩy
rửa, cyanotoxin và vật liệu nano. Nồng độ thuốc kháng sinh cao, có nguồn gốc từ
nước thải sinh hoạt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản không được xử lý đầy đủ,
đã được tìm thấy ở tất cả các khu vực.
Số lượng các trận mưa
lớn cũng đã tăng lên trong năm qua, cả về tấn suẩt, thời gian và cường độ,
tương tự như tỷ lệ các đợt nắng nóng, hạn hán. Theo đó, báo cáo đánh giá biến
đổi khí hậu sẽ làm thay đổi chu kỳ của nước trên toàn cầu, cũng như tần suất và
mức độ nghiêm trọng của các hiện tượng hạn hán và lũ lụt. Một số tác động lớn
nhất của các hiện tượng này có thể được ghi nhận tại những quốc gia kém phát
triển nhất, cũng như tại các hòn đảo nhỏ và ở Bắc Cực.
Ảnh: WWF
Mối liên hệ giữa nước
với thịnh vượng và hoà bình
Sự thịnh vượng có nghĩa
là cơ hội và sự tự do để phát triển một cách an toàn. Theo báo cáo của Liên hợp
quốc, nguồn nước đóng vai trò quan trọng, giúp đáp ứng các nhu cầu cơ bản của
con người, tăng cường sức khỏe, sinh kế và phát triển kinh tế, củng cố an ninh
lương thực và năng lượng cũng như bảo vệ môi trường. Qua đó, đóng góp rất lớn
vào việc đảm bảo sự thịnh vượng chung.
Việc phát triển hệ thống
quản lý cơ sở hạ tầng tài nguyên nước sẽ giúp đảm bảo nguồn cung cấp nước đáng
tin cậy và cung cấp cho nền kinh tế các lĩnh vực, bao gồm nông nghiệp, năng
lượng, công nghiệp và các lĩnh vực kinh doanh cũng như dịch vụ có liên quan, hỗ
trợ sinh kế cho hàng tỷ người. Qua đó, tạo đà tăng trưởng và thúc đẩy thịnh
vượng.
Tương tự, hệ thống cấp
nước vệ sinh an toàn, dễ tiếp cận và hoạt động tốt cũng là một động lực để đạt
được sự thịnh vượng thông qua việc nâng cao chất lượng cuộc sống.
Ở các quốc gia có thu
nhập thấp và trung bình thấp, ước tính có khoảng 70–80% việc làm phụ thuộc vào
nước. Xu hướng này được thúc đẩy bởi thực tế ngành nông nghiệp và các ngành
nghề tạo làm chính ở các nền kinh tế này phụ thuộc rất nhiều vào nước. Trên
toàn thế giới, tỷ lệ phúc lợi-chi phí của việc đầu tư vào các dịch vụ nước và
vệ sinh (WASH) đã mang lại lợi nhuận đáng kể, đặc biệt là thông qua các phúc
lợi như y tế, giáo dục và việc làm.
Hợp tác trong lĩnh vực
tài nguyên nước cũng tạo ra nhiều động lực tích cực và góp phần thúc đẩy sự
bình ổn trong nhiều khía cạnh. Trong đó, sự tham gia của các bên và các sáng
kiến do cộng đồng dẫn đầu về nước đã và đang giúp các địa phương giảm bớt căng
thẳng liên quan tới thiếu hụt nguồn nước. Đồng thời, giúp giảm bớt tranh chấp
và giải quyết xung đột tại các lưu vực sông xuyên biên giới.
Mặt khác, sự bất bình
đẳng về nguồn nước, bao gồm quyền tiếp cận nguồn nước sạch, hoặc sự phân phối
không đồng đều trong các mục đích kinh tế, xã hội và môi trường, có thể cản trở
xu hướng hoà bình và ổn định xã hội.
Tác động của biến đổi
khí hậu, căng thẳng địa chính trị, dịch bệnh, làn sóng di cư ồ ạt, lạm phát
cao, cùng nhiều cuộc khủng hoảng khác, có thể làm trầm trọng hơn tình trạng bất
bình đẳng về nguồn nước. Trong hầu hết các trường hợp, những người nghèo nhất
và các nhóm người dễ bị tổn thương sẽ là những người bị ảnh hưởng lớn nhất về
mặt sức khoẻ và sinh kế.
Đối với từng lĩnh vực
* Nông nghiệp
Nông nghiệp là động lực
kinh tế - xã hội chính thúc đẩy tăng tưởng, sinh kế và lao động bền vững. Phát
triển nông nghiệp bền vững trên diện rộng sẽ là công cụ hiệu quả giúp giảm
nghèo và đảm bảo an ninh lương thực.
Tuy nhiên, nông nghiệp
cũng là ngành dễ bị ảnh hưởng từ các vấn đề khí hậu, trong đó, thiếu hụt nguồn
nước sẽ cản trở quá trình sản xuất. Để quản lý nước bền vững và đảm bảo an ninh
lương thực, các quốc gia cần tập trung vào quản lý có trách nhiệm đối với quyền
sử dụng nước, để tất cả mọi người có thể tiếp cận an toàn và đầy đủ với tài
nguyên nước,
* Ổn định đời sống
Theo báo cáo của Liên
hợp quốc, hiện vẫn còn sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận các dịch vụ WASH,
đặc biệt là giữa các khu định cư chính thức và không chính thức, khu vực nông
thôn và thành thị, nhóm giàu nhất và nhóm nghèo nhất, và giữa các nhóm bị thiệt
thòi.
Trong đó, số người phải
di cư vì thiếu nước thậm chí cao hơn số lượng người phải rời bỏ nhà cửa do xung
đột. Việc thiếu hụt nguồn nước có thể thúc đẩy số lượng người di cư trên toàn
thế giới tăng thêm 10%. Xu hướng này sẽ làm gia tăng áp lức lên hệ thống nước
và tài nguyên nước địa phương, dẫn đến căng thẳng giữa cộng đồng người di cư và
cộng đồng địa phương. Theo đó, hợp tác để cùng quản lý các hệ thống này sẽ thúc
đẩy sự chung sống hòa bình trong và xung quanh các địa điểm đông người di cư.
* Công nghiệp
Công nghiệp là ngày có
khả năng định hình và thúc đẩy sự thịnh vượng về kinh tế, đồng thời cải thiện
phúc lợi xã hội và tính toàn vẹn môi trường. Trong đó, nước cũng là một yếu tố
quan trọng giúp thúc đẩy sự phát triển công nghiệp. Mặt khác, các vấn đề liên
quan tới chất lượng và quyền tiếp cận nước cũng sẽ tác động tới ngành này, có
nguy cơ gây gián đoạn chuỗi cung ứng, tác động trực tiếp tới tăng trưởng công
nghiệp và kinh tế.
Đã có nhiều công nghệ
mới được thiết lập để giảm nhu cầu sử dụng nước, thay vào đó tăng cường tái sử
dụng và tái chế nước thải. Đây là giải pháp “đôi bên cùng có lợi” và hoàn toàn
khả thi, giúp giảm bớt lượng nước thải độc hại và nhu cầu khai thác nguồn nước
ngọt, vốn đang dần khan hiếm. Đồng thời, nước thải qua xử lý cũng được sử dụng
để sản xuất năng lượng sạch, chất dinh dưỡng và sản phẩm bền vững.
* Năng lượng
Sản xuất năng lượng
chiếm từ 10-15% lượng nước sử dụng trên toàn cầu. Mặt khác, nhiều hoạt động
liên quan tới nước, bao gồm bơm, xử lý và phân phối nước, cũng tiêu tốn nhiều
năng lượng. Do đó, để đảm bảo đủ nguồn cung nước và điện toàn cầu, báo cáo kêu
gọi thế giới giảm sự phụ thuộc lẫn nhau giữa 2 ngành này.
* Môi trường
Các hệ sinh thái trên
thế giới đóng vai trò quan trọng trong việc điều hoà lượng nước có sẵn theo
không gian và thời gian, cũng như chất lượng của nước. Tuy nhiên, việc khai
thác quá mức các dịch vụ hệ sinh thái đã làm suy giảm khả năng điều hòa khí hậu
và nước, cùng nhiều lợi ích khác.
Xu hướng này sẽ kéo theo
các hậu quả thảm khốc, như tranh chấp về tài nguyên, qua đó cản trở tiến trình
thịnh vượng và hòa bình. Ngoài ra, mất đa dang sịnh học cũng làm tăng khả năng
xảy ra xung đột giữa con người và động vật hoang dã.
Do đó, báo cáo nhận định
phục hồi hệ sinh thái là biện pháp tốt nhất nhằm cải thiện chất lượng và nguồn
nước cũng như thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu. Các giải pháp dựa vào
thiên nhiên sẽ đi kèm nhiều lợi ích khác nhau, bao gồm cả sự thịnh vượng của
địa phương cũng như hiệu quả về mặt kinh tế. Các nỗ lực này sẽ tạo điều kiện
thuận lợi, thúc đẩy hoà bình bằng cách khai thác vai trò tích cực của môi
trường trong việc giải quyết tranh chấp.
Nguồn:
Bộ Tài nguyên và Môi trường